فضیلتهای زیارت امام حسین (ع)
از مقدسترین و با فضیلتترین زیارتهایی که در فرهنگ دینی و روایات اسلامی بیان شده است، زیارت قبر سیدالشهدا (ع) در کربلا است و برای زیارت هیچ امامی به این اندازه سفارش نشده است.
در احادیث دینی گاهی زیارت امام حسین(ع) از زیارت کعبه هم برتر و بالاتر به حساب آمده و برای زیارت آن حضرت، پاداشی برابر دهها و صدها حج و عمره بیان شده است و لحن روایات، بگونهای است که آن را برای یک شیعه در حد یک «فریضه» میشمارد و ترک آن را ناپسند میداند و هیچ عذر و بهانه و خوف و خطر را مانع از آن به حساب نمیآورد وترک آن را جفا میداند. از امام صادق (ع) روایت است: «زیارةُ الحُسین بن علی واجبة علی کل من یقّر للحسین بالامامة من الله عزوجل» زیارت حسین بن علی(ع)، بر هر کس که او را از سوی خداوند، «امام» میداند واجب است.
میان عقیده به امامت و دیدار امام (چه در حال حیات و چه پس از مرگ) نوعی ملازمه است و در روایات، به این نکته اهمیت داده شده است. زیارت خائفانه سیدالشهدا هم ارج بیشتر و ثواب افزونتری دارد. این، هم نشانه تاثیر اجتماعی «زیارت» و هم میزان عشق و فداکاری «زائر» است. امام صادق (ع) به «ابن بکیر» که سخن از خوف وهراس در راه زیارت سیدالشهدا میگفت: فرمود: آیا دوست نداری که خداوند، تو را در راه ما ترسان ببیند؟ ... و در حدیثی که زراره از امام باقر(ع) درباره زیارت خائفانه آن حضرت میپرسد، حضرت پاسخ میدهد: خداوند، از هراس قیامت، ایمنش میدارد. امام صادق (ع) نیز به «محمد بن مسلم» که با خوف وهراس به زیارت هم به اندازه آن است و هر کس خائفانه قبر آن حضرت را زیارت کند، خداوند، هراس او را در روز قیامت، ایمن میسازد: «ما کان من هذا اشد فالثواب فیه علی قدر الخوف و من خاف فی اتیانه آمن الله روعته یوم یقوم الناس لرب العالمین ...» در حدیث مفصلی، امام صادق (ع) به ثوابهای آن اشاره کرده، میفرماید کسی که هنگام زیارت آن حضرت، دچار ستم سلطانی شود و او را در آنجا بکشند، با اولین قطره خونش، همه گناهانش بخشوده میشود وهر که در این راه به زندان افتد، در مقابل هر روزی که زندانی و اندوهگین گردد و در برابر هر رد و رنجی که بر جسمش وارد میشود، یک «حسنه» برای اوست. و میفرماید: «من اتی قبرالحسین عارفا بحقه غفرالله ما تقدم من ذنبه و ما تاخر». هر که عارفانه قبر سیدالشهدا را زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آیندهاش را میآمرزد.
آری ... برای رسیدن به کربلا، باید ارادهای آهنین، قلبی شجاع، عشقی سوزان داشت و در این سفر، باید رهتوشهای از صبر و یقین، پاپوشی از «توکل»، سلاحی از «ایمان» و مرکبی از «جان» داشت تا به منزل رسید، چرا که راه کربلا، از «صحرای عشق» و «میدان فداکاری» و پیچ و خم خوف و خطر میگذرد. پاداشهای زیارت کربلا نیز شگفت است. از قبیل: پاداش نبرد در رکاب پیامبر و امام عدل، اجر شهیدان بدر، ثواب حج و عمره مکرر، پاداش آزاد کردن هزار بنده وآماده کردن هزار اسب برای مجاهدان راه خدا و ... البته تفاوت اجر و ثواب، به معرفت زائر و کیفیت زیارت و شرایط اجتماعی هم بستگی دارد.
کربلا، از یک سو، سمبل مظلومیت اهل بیت(ع) و امامان شیعه(ع) است، از سویی دیگر مظهر دفاع بزرگ آل علی(ع) و عترت پیامبر(ص) از اسلام و قرآن است. توجه و روی آوردن به مزار سیدالشهدا، در واقع تکرار همه روزه و همواره حق و یادآوری مظلومیت است. اگر کعبه و حج و نماز و جهادی هم باقی مانده است، به برکت شهید عاشوراست که احیاگر دین شد واسلام، تا همیشه مدیون «ثارالله» است.
خصومت دشمنان اسلام نیز با حسین(ع) و مرقد او از همینجاست. زیارت آن حضرت، همیشه با سختی وهراس و موانع، رو به رو بوده است. شوق زیارت کربلا، از آغاز در دل شیعیان حق طلب و انسانهای آزاده و فضیلت خواه بوده است. شیفتگان سیدالشهدا(ع) در این راه حاضر به بذل جان و مال و دست و پا بودهاند و «راه بسته کربلا» در گذشته همچون حسرتی بر دل شیعه بوده است، چه در دوره امویان و عباسیان، چه در عصر حکومت بعثیان. زائر امام حسین (ع) عاشقی از خود گذشته است و زیارت کربلا، عبادتی خدایی و ملکوتی.
امام صادق (ع) فرمود: «اذا اردت الحسین فزره و انت حزین مکروب شعثا غبرا جائعا عطشانا» هر گاه خواستی حسین (ع) را زیارت کنی، با حالتی اندوهگین و پررنج، خاک آلوده و پژمرده، گرسنه و تشنه زیارت کن ... (در حدیث دیگری است که: ) چون حسین بن علی اینگونه به شهادت رسید. به قول حافظ:
نیازمند بلا؛ گو رخ از غبار مشوی که کیمیای مراد است، خاک کوی نیاز
غبار راه زیارت کربلا، خود، طراوت و پاکی است و این آشفتگی و افسردگی، نشاط روح عاشق است.
از شیشه غبار غم نمیباید شست وزدل، رقم «آلم» نمیباید شست
پایی که به راه عشق شد خاک آلود با آب حیات هم نمیباید شست
زیارت یکی از راههای یاد و احیاء خاطره شهدای کربلا زنده نگهداشتن زیارت اربعین است، زیارت امام حسین (ع) بویژه در روز بیستم ماه صفر که اربعین آن حضرت است، فضیلت بسیار دارد. به گونهای که امام حسن عسکری (ع) در حدیثی علامتهای «مومن» را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر کردن در دست راست، پیشانی بر خاک نهادن و «بسم الله» را در نماز، آشکارا گفتن: «علاماتُ المُومِنِ خَمسٌ: صَلاهُ اِحدی و خَمسین و زیارةٌ الأربَعین ...» زیارت اربعین که در این روز مستحب است، در کتب دعا آمده است و به اینگونه شروع میشود: «السَّلامُ عَلی وَلِیِّ اللهِ وَ حَبیبِهِ ...» که این متن، از طریق صفوان جمّال از امام صادق(ع) روایت شده است. زیارت دیگر آن است که جابر بن عبدالله انصاری در این روز خوانده است و متن زیارت به عنوان زیارتنامه آن امام در نیمه ماه رجب نقل شده و با جمله «السَّلامُ عَلَیکُم یا آلَ الله ...» شروع میشود.
مورخان نوشتهاند که جابر بن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی موفق شدند که در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت امام حسین (ع) نائل آیند. وی که آن هنگام نابینا شده بود، در فرات غسل کرد و خود را خوشبو ساخت و گامهای کوچک برداشت تا سر قبر حسین بن علی (ع) آمد و با راهنمایی عطیه، دست روی قبر نهاد و بیهوش شد، وقتی به هوش آمد، سه بار گفت: یا حسین! سپس گفت: «حَبیبٌ لا یُجیبُ حبیبَهُ...» آنگاه زیارتی خواند و روی به سایر شهدا کرد و آنان را هم زیارت نمود.
زیارت پیاده
زیارت پیاده آنچه در راه طلب خسته نگردد هرگز پای پر آبله و بادیه پیمای من است
غیر از عشق و محبت، که پای زائر را پیاده به مرقد حسین (ع) میکشاند و رنج سفر و خوف و خطر را به جان میخرد، پیاده روی برای زیارت سیدالشهدا(ع)، ثواب بسیار دارد و مورد تاکید پیشوایان دین است. امام صادق (ع) فرموده است: «مَن خَرَجَ مِن مَنزِلِهِ یُریدُ زیارةَ قَبرِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍ (ع) ان کان ما شیا کتبت له بکل خطوه حسنة و محا عنهُ سَیِّئَة» هر کس به قصد زیارت امام حسین (ع)، پیاده از خانهاش خارج شود، خداوند در مقابل هر گام، برای او حسنهای مینویسد و گناهی از او میزداید.
این سنت(زیارت پیاده) از زمان ائمه(ع) بوده و تا کنون نیز ادامه دارد و اجر بیشماری برای آن نقل شده است. فاضل دربندی مینویسد: این پیاده بودن، یا به جهت فقیر بودن زائر است که نشان میدهد این زیارت، برخاسته از شوق و محبت است، یا به جهت آنست که زائر، خود را در برابر سلطان اقلیم جوانمردی و خورشید سپهر عصمت و شهادت کوچک میشمارد و در راه او، رنج سفر پیاده را بر خود هموار میکند و هر دو ارزشمند است.
در عراق، از سالها پیش چنین رسم است که هیئتها، دستهها و کاروانهایی کوچک یا بزرگ، در ایام خاصی از بصره، بغداد و عمدتا از نجف، برای زیارت کربلا پیاده حرکت میکنند. بویژه در ایام زیارتی خاص مثل نیمه شعبان، اول رجب، ایام عاشورا و اربعین بیشتر و پرشکوهتر است و اغلب، راه کنار ساحل فرات را انتخاب میکنند که از نجف تا کربلا ۱۸ فرسنگ است و چند روز طول میکشد. در این کاروانهای زیارتی پیاده، علمای بزرگ هم شرکت میکردند، همچون میرزای نایینی، آیة الله کمپانی، سید محسن امین، و بسیاری از علمای معاصر. در این مسیر، دیدار با عشایر و فعالیتهای تبلیغی هم انجام میگرفت و شعارهایی هم مطرح میشد و روضه خوانی برگزار میگشت.
در ایام حکومت بعثیها، این پایده رویهای پرشکوه، آن هم از طریق جاده غیر رسمی کنار فرات، رنگ مبارزه و مخالفت با رژیم عراق هم به خود میگرفت و یک بار هم در ایام اربعین حسینی در سال ۱۳۹۷ قمری به درگیریهای سخت میان نیروهای بعثی با انقلابیون شیعه و کاروانهای زیارتی در طول راه و در حرم اباعبدالله الحسین (ع) انجامید و کشتهها و مجروحان بسیاری داد، و به «اربعین خونین» معروف شد.
در کوی عشق، درد و بلا کم نمیشود از باغ خلد، برگ و نوا کم نمیشود
تیغ شهادتست دل گرم را علاج این تشنگی به آب بقا کم نمیشود
قاصد، تسلی دل عاشق نمیدهد شوق حرم به قبله نما، کم نمیشود
زیارتنامه
از آنجا که زائر را «ادب و معرفت» شرط است پس سخنی که هنگام زیارت بر زبان میآورد، باید والا و عارفانه و مودبانه باشد. هر زائری میتواند از پیش خود و به زبان خود جملاتی و نیایش و دعایی را به عنوان زیارتنامه بخواند ولی در منابع ما متونی به نام «زیارتنامه» نقل شده که سند آن به ائمه (ع) میرسد و به عنوان «زیارتهای ماثوره» شناخته میشود
دقت در مضامین و محتواهای زیارتنامهها بسیار مفید است. مفاهیم کلی که در زیارات دیده میشود، بسیار است، از جمله: محبت، مودت، موالات، اطاعت، صلوات، سلام، عهد، شفاعت، توسل، وفا، جهاد، دعوت، نصرت، تسلیم، تصدیق، صبر، تولی و تبری، مواسات، نماز، زکات، زیارت، تبلیغ، وراثت، مساعدت، معاونت، سعادت، رضا، خونخواهی، جنگ و صلح، امر به معروف و نهی از منکر، تقرب به خدا، برائت از دشمنان، ولایت، فوز، نصیحت، فدا شدن و ... دهها عناوین و مفاهیم کلی که از مطالعه فقرات زیارتنامهها بر میآید. اوصافی که در زیارتنامهها آمده، برخی کلی و قابل انطباق بر همه ائمه و معصومین است، و برخی هم به تناسب وضعیت زندگی و شهادت امام خاص یا امامزاده و شهید بخصوص به کار رفته است. محورهای کلی مفاهیمی که در زیارتنامهها آمده است، میتواند اینگونه فهرست شود:
مسائل اعتقادی، توحید، نبوت، صفات خدا ...
شناخت ائمه، اوصاف، فضائل و مقاماتشان.
تاریخ زندگی و عملکرد اولیاء دین و مظلومیتهایشان.
پیوندهای «ولایی» بین زائر و پیشوا و همسویی در فکر و موضع و عمل واقدام.
افشاگری بر ضد ستمگران حاکم و جنایتهایشان نسبت به طرفداران «حق» و طالبان «عدل».
تولی وتبری، شفاعت، توسل، دعا و ... معارفی از این قبیل.
طرح آرمانهای والا و خواستههای متعالی و نیازهای برتر. و برخی موضوعات دیگر.
در واقع، یک سری معارف دینی و ارزشهای مکتبی و فضایل رفتاری در قالب فقرات زیارتنامه،از طریق ائمه به شیعیان و زائران آموخته شده است. زیارتنامهها،نوعی اعلام مواضع اعتقادی،اخلاقی و سیاسی است که توسط زائر، در مقدسترین مکانها، با زبانی رسا ابراز میشود. «سلام»ها و «لعن»ها، محور عمده دیگری در زیارتنامههاست، بخصوص آنچه به شهدای عاشورا مربوط میشود. سلام به امام و پیامبر(ص) و شهید مورد زیارت، و لعنت به دشمنان، ظالمان، غاصبان، شریکان جور، همدستان ظالم، راضیان به ستم، زمینه سازان ظلم.
«حب و بغض»، جلوه دیگری از اصل مهم «تولی» و «تبری» است که با عبارات مختلف در زیارتنامهها آمده است، از سادهترین شکل آن که حالت قلبی است، تا شدیدترین صورت برونی آن که با عنوان «حرب» و «سلم» مطرح شده است.
«بیعت»، عنصر دیگری در راستای عملکرد اولیاء خدا. مثلا در مورد پیامبر خدا(ص)، امیرالمومنین علی (ع)، حمزه سیدالشهدا، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، شهدای احد، شهدای کربلا و ... تعبیر «جهاد» به کار رفته است، با خطابهایی چون: «جاهدت فی سبیل الله، جاهدت فی الله حق جهاده، جاهدت الملحدین...» و «شهادت»، از جلوههای بسیار روشن فرهنگ عاشوراست که در زیارتنامه دیده میشود.
فرهنگ شهادت و نیز شهادت طلبی، در جا به جای زیارتهای ماثوره دیده میشود. کشته شدن در راه خدا و بر منهاج رسول الله و دین حق و سعادتمند شدن در سایه شهادت، و طرح جدی این مسائل، معارضه با تبلیغات دشمنانی است که شهدای کربلا و سیدالشهدا را یاغی بر خلیفه و خارجی معرفی میکردند.
در زیارتی که امام هادی (ع) آموزش داده است، میخوانیم: «اشهد انک و من قتل معک شهداء احیاء». در زیارتنامههای متعدد ونیز ادعیه گوناگون، از خواستههای زائر، توفیق قیام و خونخواهی در رکاب «قائم» (ع) است. این القاء فرهنگ شهادت طلبی در جان و اندیشه شیعه است: «و ان یرزقنی طلب ثارکم مع امام هدی ظاهر...» (زیارت عاشورا) و در زیارت جامعه، اعلام مودت وحمایت و نصرت نسبت به امام زمان «عج» است: «نصرتی معدة لکم و مودتی خالصة لکم».
در زیارت شهدای کربلا، تعبیراتی از این قبیل دیده میشود: اصفیاء، اولیاء، اوداء، انصار و نشان دهنده ارزشگذاری به صفاتی چون برگزیدگی، ولایت، مودت و نصرت در قاموس کربلاست. همچنین، تقرب به خدا و رسول و ائمه، با برائت از دشمنان خدا حاصل میشود. این نیز جهتگیری خاص اجتماعی – مکتبی زائر را میرساند.
برگرفته از کتاب فرهنگ عاشوار " نوشته جواد محدثی".